Life is Beautiful: 正座 - Tư thế ngồi qùy đặc trưng của Nhật Bản

Chắc hẳn nhắc đên trà đạo ai cũng nhớ đến ngay việc ngồi quỳ hàng giờ đồng hồ. Bạn sẽ hỏi tại sao mà Người Nhật lại có thể chọn một cách ngồi gò bó gây tê chân đến như vậy. Vậy thử tìm hiểu về nó nhé.

eiza: là cách ngồi chuẩn tắc lễ nghi của người Nhật. Ở tư thế ngồi này,”hai ngón chân cái của hai chân xếp lên nhau, khoảng cách giữa hai đầu gối là 10 đến 15cm đối với đàn ông, đối với phụ nữ thì trong khả năng có thể khép gần vào nhau, thẳng lưng, hai tay để trên đùi, đầu hướng thẳng, miệng khép , mắt nhìn về phía trước”.

(“Những điều quan trọng của lễ pháp” -Bộ giáo dục Nhật Bản 1941)

Một lần tình cờ đọc thấy thông tin rằng Seiza mới chỉ trở nên phổ biến ở Nhật vào đời Shogun thứ 3 thời Edo ! (hơi choáng)

Vội vàng về nhà giở quyển “Trà nhân truyền “ trong đó có ảnh của các trà nhân nổi tiếng từ cổ đến kim , (à, đến khoảng thế kỉ 19 thôi !) để xem xem các cụ trà nhân thời trước Edo được vẽ ngồi trong tư thế nào, điều mà tôi không mấy để ý cho đến lúc này ! Và quả thật , không phải họ được vẽ trong tư thế ngồi quì trong tư thế mà ngày nay cả thế giới biết đến như một điệu ngồi độc đáo chỉ riêng có ở Nhật Bản gọi là　Seiza !

Seiza trở thành nghi thức ngồi lễ nghi của người Nhật từ khi nào? Tại sao lại phải ngồi như thế?

Tìm hiểu và ngẫm nghĩ một chút thôi đã thấy đằng sau kiểu ngồi seiza, của người Nhật là cả một chuỗi vấn đề liên quan khá thú vị.

1. Kiểu ngồi trước khi có seiza

Cho đến thời chiến quốc , ở Nhật Bản cách ngồi chính thức của tầng lớp võ sĩ vẫn là ngồi xếp bằng, phụ nữ và cả các trà nhân cũng ngồi xếp bằng hoặc ngồi kiểu “đầu gối quá tai” là bình thường.

Hơi giống cách ngồi của người Hàn quốc.
Về mặt ngôn ngữ, thời Edo, từ “seiza” vẫn chưa xuất hiện.
Đến thời Edo kiểu ngồi seiza được gọi bằng những từ như: “kasikomaru” , “tsukubau”.

Đến nay , từ “seiza” được tìm thấy trong cuốn sách “Thuyết minh về nội dung lễ nghi cho nữ sinh tiểu học” xuất bản năm Minh Trị thứ 15(1882)được coi là từ “seiza” sử dụng sớm nhất trong văn tự Nhật Bản.

Kiểu ngồi Seiza được coi là bắt nguồn từ việc kết hợp tác pháp của các tư thế : ngồi thiền của Phật giáo và kiểu ngồi chầu trước Shogun.

2. Người Nhật bắt đầu chuyển sang kiểu ngồi ngồi seiza từ khi nào?

Thời điểm này được cho là vào khoảng đời Shogun 3 thời Edo.

Với việc thực thi chế độ Sankinkotai, trong các buổi bái kiến Shogun tại thành Edo, các Daimyo được qui định chỗ ngồi theo từng chiếu tatami theo trật tự thứ bậc một cách cố định, tất cả được qui định hướng về phía Shogun và ngồi đúng theo một kiểu như ngày nay gọi là seiza. Cách ngồi này đã trở thành nghi lễ chính thức bắt buộc trong các buổi bái kiến Shogun.

Các Daimyo sau khi hết thời gian ở thành Edo trở về địa phương của mình đã phổ biến kiểu ngồi nghi thức này trước tiên trong tầng lớp võ sĩ, sau đó là truyền tới tầng lớp thị dân. Có thể phỏng đoán động lực thúc đẩy của việc bắt đầu phổ cập kiểu nhà ở trải chiếu tatami ở Nhật Bản thời kì này chính là do văn hoá seiza.

3. Seiza được qui định một cách chính thức trở thành nghi lễ ngồi chuẩn mực của người Nhật từ khi nào?

Bước vào thời Minh Trị, cùng với việc bãi bỏ chế độ phân biệt đẳng cấp, chính phủ mới đề ra việc cấp thiết tạo ra một hình ảnh quốc dân mới. Những việc trước đó được coi là bình thường trong phong tục của tầng lớp thị dân như :cởi trần truồng khi tắm ở bể tắm công cộng , đứng tiểu tiện tuỳ tiện ngoài đường… đến thời điểm này ở các địa phương đã hình thành các luật lệnh nghiêm cấm.

Tuy nhiên trong xã hội lúc đó, cùng với trào lưu chạy theo các phong cách, tập quán ngưòi Tây âu như bắt tay khi gặp gỡ, uống trà đen… thì một mặt lại có trào lưu kêu gọi phục hồi lễ nghi tầng lớp võ sĩ của những người theo có tư tưởng cho rằng lễ pháp xã hội đang vào thời loạn. Họ tiến hành soạn và cho xuất bản các cuốn sách viết về những qui định trong hành xử của cuộc sống thường ngày, tỉ mỉ và chi tiết từ cách cầm chiếc ô hay đến cách trao và nhận quà bánh.

Như vậy, cùng với việc thiết lập ý thức tự giác văn minh cao ở những nơi công cộng thì dần dần toàn thể quốc dân Nhật cũng lại phục hồi được lại những lễ nghi truyền thống đối với Quốc gia và Thiên hoàng .

Năm Showa thứ 16(1941) chiến tranh Thái Bình Dương đột ngột bùng nổ , Bộ giáo dục Nhật có một động thái nhằm thu phục nhân tâm quốc dân, đã ban hành “Những mục quan trọng của lễ pháp” , và trong đó đề ra việc phải có một kiểu ngồi lễ nghi chính thống, và nó được qui định tỉ mỉ như sau:

“hai ngón chân cái của hai chân xếp lên nhau, khoảng cách giữa hai đầu gối là 10 đến 15cm đối với đàn ông, đối với phụ nữ thì trong khả năng có thể khép gần vào nhau, thẳng lưng, hai tay để trên đùi, đầu hướng thẳng, miệng khép , mắt nhìn về phía trước”

Dáng chuẩn

Cho nam giới

Cho nữ giới

Trên thực tế cách ngồi của nam có phần thoải mái hơn của nữ

4. Ý nghĩa của kiểu ngồi seiza

Tại sao người Nhật lại tạo ra một cách ngồi gò bó và gây tê mỏi cho đôi chân như vậy?

Có một số giải thích như sau:

- Cách ngồi này là sự xuất phát từ ý tưởng : “đối với con người, việc phải cung kính lễ nghi với người khác là hành vi tự tạo ra ức chế của bản thân”

- Seiza là một phương pháp ngồi tuyệt vời cho giải pháp sao cho ngồi thế nào để tốn ít diện tích nhất. Biết kiềm chế là một hành vi đẹp.

5. Chuyện bên lề

Có chuyện rằng trong đại hội Phật giáo Nhật Bản , có vấn đề đưa ra là gần đây các nhà sư ngồi ghế tụng kinh tăng lên đáng kể ! Nguyên nhân là do việc seiza kéo dài, khi đứng lên các sư cao tuổi bị đau chân, rất nguy hiểm.

Gần đây các bà mẹ trẻ Nhật nói rằng không muốn các con lại mắc phải cái dáng chân vòng kiềng hay hình chữ X của mình do hậu quả của kiểu ngồi seiza (thật thế không nhỉ ^__^) mà đã tiến hành trang bị trong nhà mình những bộ bàn ăn với ghế ngồi cao kiểu tây thay cho bàn bệt với ngồi kiểu seiza, và cũng tương tự như thế trong phòng khách …..

Cứ như thế này thì đến một lúc nào đó seiza sẽ mất đi chăng?

Cách ngồi

Lùi chân trái về sau nửa bước bước này rất quan trọng.

Nếu nhìn vào đây thì có thể thấy khó khăn nếu bạn mặc Kimono nhưng thực tế việc lùi chân trái lại giúp việc đứng lên ngồi xuống trở nên đơn giản hơn.

Mọi động tác trong trà đạo đều đỏi hỏi phải thẳng lưng tuyệt đối dù bạn rướn người với hay cúi đầu thật thấp đề chào hỏi. Tất cả đều đòi hỏi bạn phải tuyệt đối thẳng lưng.

Bạn có thể để hai bàn chân song song nhau hoặc bắt hai bàn chân vào nhau khi ngồi kiểu seiza. Có hai bí quyết để giảm tê chân đó là:

Một: tránh ngồi vào chỗ hõm của gan bàn chân

Hai: tập quỳ cho thật nhiều　